ابن‌خیرون ابومنصور محمد بن عبدالملک عطاراِبْنِ خَیْرون، ابو منصور محمد بن عبدالملک بن حسن بن ابراهیم عطار (رجب ۴۵۴-۱۶ رجب ۵۳۹/ ژوئیه ۱۰۶۲- ۱۲ ژانویه ۱۱۴۵)، مقری و محدث شافعی بغداد است. ۱ - زندگیاز جزئیات زندگی او اطلاعی نداریم، ولی ظاهراً در بغداد سکنی داشته است. خاندان وی یک خاندان شناخته شده بغدادی است، چنانکه پدرش عبدالملک، عمویش احمد، برادرش خیرون و برادرزاده‌اش مبارک همه از رجال حدیث و قرائت بوده‌اند. [۱]
ابن‌ماکولا، علی، الاکمال، ج۳، ص۲۰۴، حیدرآباددکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
[۲]
ابن نقطه، محمد، الاستدراک، ج۱، ص۳۱۱-۳۱۲، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
ابن خیرون در بغداد درگذشت. [۳]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۵، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۲ - اساتیداهتمام او به علم قرائت بوده [۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۵، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
و این علم را از مشایخ سالخورده بغداد چون جد مادرش ابوالبرکات عبدالملک بن احمد، عمویش ابوالفضل احمد بن حسن و عبدالسید بن عتاب فرا گرفته است. [۵]
ذهبی، محمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جادالحق، ج۱، ص۳۹۹، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
۳ - شاگرداناز راویان او در قرائت می‌توان ابوالیمن زید بن حسن کندی، یحیی بن حسین اوانی و ابومحمد حسن بن عبیده را نام برد. [۶]
ذهبی، محمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جادالحق، ج۱، ص۳۹۹، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
[۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۵، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۸]
ابن جزری، محمد، تحبیر التیسیر، ج۱، ص۲۴، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[۹]
ابن جزری، محمد، تحبیر التیسیر، ج۱، ص۳۴، بیروت، دارالکتب العلمیة.
۴ - آثارابن خیرون دو اثر با نامهای المفتاح و الموضح در قرائات دهگانه تألیف کرده که در حال حاضر نسخه‌ای از آنها شناخته نیست، ولی عمده مطالب آنها در النشر ابن جزری منعکس شده است. [۱۰]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۱۱]
ابن جزری، محمد، النشر، به کوشش علی محمد الضباع، ج۱، ص۸۶، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد.
[۱۲]
ابن جزری، محمد، النشر، به کوشش علی محمد الضباع، ج۱، ص۱۰۹، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد.
با توجه به اسنادی که ابن جزری ارائه کرده است می‌توان نتیجه گرفت گر چه ابن خیرون بغدادی بوده، ولی آثار او توسط شاگردش ابوالیمن کندی به شام و از آن‌جا به وسیله ابن فارس به مصر انتقال یافته است. [۱۳]
ابن جزری، محمد، تحبیر التیسیر، ج۱، ص۳۴، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[۱۴]
ابن جزری، محمد، النشر، به کوشش علی محمد الضباع، ج۱، ص۸۶، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد.
[۱۵]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، ج۱، ص۲۹۷، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
۵ - علم حدیثابن خیرون بجز قرائت ، در حدیث نیز دستی داشته و افرادی چون سمعانی ، ابن جوزی [۱۶]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
و ابن نقطه [۱۷]
ابن نقطه، محمد، الاستدراک، ج۱، ص۳۱۲، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
او را توثیق کرده‌اند. [۱۸]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۵، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۵.۱ - مشایخ و راویاناز مشایخ او در حدیث می‌توان از ابوبکر احمد بن علی خطیب بغدادی، ابوالغنائم عبدالصمد بن علی بن مأمون، ابومحمد عبدالله بن محمد صریفینی بن هزار مرد و ابوجعفر محمد بن احمد بن مسلمه [۱۹]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
[۲۰]
ابن نقطه، محمد، الاستدراک، ج۱، ص۳۱۲، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۲۱]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
و از راویان او در این فن از ابن عساکر دمشقی، ابوموسی مدینی، ابن جوزی و سمعانی [۲۲]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۱۱۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق.
نام برد. وی به استماع برخی از کتب سلف پرداخته (به عنوان نمونه انساب قریش زبیر ابن بکار و تاریخ بغداد )، [۲۳]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۲۰، ص۹۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
ولی اشاره‌ای مبنی بر تألیف ابن خیرون در حدیث ، نشده است. ابن خیرون نظراتی در جرح و تعدیل رجال حدیث داشته که مورد توجه و استفاده مؤلفان بعد از وی قرار گرفته است. [۲۴]
ابن‌خلکان، وفیات، ج۶، ص۱۹۲.
[۲۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۸، ص۳۷۳، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۲۶]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۹، ص۲۲۳، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
[۲۷]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۹، ص۳۰۳، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن جزری، محمد، تحبیر التیسیر، بیروت، دارالکتب العلمیة. (۲) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۳) ابن جزری، محمد، النشر، به کوشش علی محمد الضباع، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد. (۴) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق. (۵) ابن‌خلکان، وفیات. (۶) ابن‌ماکولا، علی، الاکمال، حیدرآباددکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م. (۷) ابن نقطه، محمد، الاستدراک، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز. (۸) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۹) ذهبی، محمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن خیرون»، ج۳، ص۱۱۸۱. |